Çin yazılı dili, yaklaşık 3.500 yıl önce ortaya çıkan bir yazı sistemidir. Her biri bir Çince morfemi temsil eden yaklaşık 5.000 yaygın kullanılan karakter kullanır. Karakterlerin kombinasyonları Çince kelimeler üretir.
Dil Nasıl Çalışır
İngilizce kelimeler harflerden oluşurken, yazılı Çince kelimeler karakterlerden oluşur. Çince karakterlerin kelimeleri temsil ettiği yaygın bir inanıştır; aslında, bireysel karakterler Çince morfemleri temsil eder ve anlamları genellikle bağlama bağlıdır. Çoğu kelime iki karakterden oluşur, ancak kelimeler genellikle bir, üç, dört veya daha fazla karakterden oluşur. Bu durum sadece Çince'ye özgü değildir; örneğin, İngilizce “undoable” kelimesi “not”, “do” ve “able” anlamına gelen üç morfemden oluşur. Benzer şekilde, Çince (yapılamaz) “yap”, “değil” ve “bitir” anlamına gelen üç karakter veya morfemden oluşur.
Bağlam ve Anlam
Bir kelime oluşturmak için kendi başına yaygın olarak bulunmayan, ancak çok heceli bir kelimenin parçası olan bir Çince karakter örneği olarak, “merkez, orta” temel anlamına sahip karakteri düşünün. Bir sağlık merkezi gibi bir “merkez”dir. “Sino-Amerika” anlamına gelir. Bir alt cümlenin sonunda yer aldığında, “sırasında” veya “eylem halinde” anlamına gelebilir, “lvtu zhong” (seyahat ederken) gibi.
Yaygın Çince kelimeler özellikle esnektir. Örneğin, “ke” kendi başına “olabilir” anlamında pasif bir anlama sahiptir, “kechi” (yenilebilir) gibi, ancak “yi” ile birlikte “yapabilir” anlamında aktif bir anlama bürünür, (yürüyebilir) gibi.
Birçok durumda, Çince karakterler anlamlarını kaybeder çünkü yabancı kelimeleri ve isimleri çevirmek için kullanılırlar. “Obama” ve “马” (at) arasında fonetik değeri dışında bir ilişki yoktur. Yine de, bu fonetik ödünçlemelerde bazı anlamsal değerleri koruma çabası sıklıkla yapılır, örneğin “Mi Ni Qun” (minietek), kelimenin tam anlamıyla “seni büyüleyen etek” anlamına gelir.
Bazı Çince karakterler birden fazla morfemi temsil eder. Bu durum da Çince'ye özgü değildir - İngilizce “lead” kelimesi, ya “yönlendirmek veya yönetmek” ya da “gri renkte ağır ve yumuşak bir metal” anlamına gelen iki farklı morfemi temsil eder ve her iki durumda da farklı telaffuz edilir. Bir Çince karakter, örneğin, birden fazla morfemi temsil ettiğinde, genellikle anlamına bağlı olarak farklı telaffuz edilir. Bu durumda, karakter “kabul edilebilir” veya “yürümek” anlamına geldiğinde “xing” olarak telaffuz edilir, ancak “meslek” veya “sıra” anlamına geldiğinde “hang” olarak telaffuz edilir. Ancak, bu her zaman böyle olmak zorunda değildir - Çince parçacık aslında “durum değişikliği” veya “eylemin mükemmelliği” anlamına gelen iki morfemi temsil eder ve her iki durumda da aynı şekilde telaffuz edilir.
Çin Yazısının Kökeni
Çin yazısının en eski örnekleri, geç Shang dönemine (MÖ 1300-1046) tarihlenmektedir. Bunlar, günümüz Anyang, Henan Eyaleti yakınlarındaki son Shang başkentinde bulunan sözde Kehanet Kemik Yazıtlarıdır.
Kehanet Kemikleri
Çin'de kehanet kemiklerinin keşfi 1899 yılına dayanır, Pekin'den bir bilgin hastalığı için “ejderha kemikleri” içeren bir ilaç reçete edildiğinde: “ejderha kemikleri” Çin tıbbında yaygın olarak kullanılırdı ve genellikle ölü hayvanların fosillerine atıfta bulunurdu. Bilgin, yerel eczaneden aldığı kemiklerde bir tür yazıya benzeyen bazı oymalar fark etti. Bu şanslı buluş, arkeologların bu oyulmuş kemiklerin büyük miktarda bulunduğu Shang Hanedanı'nın son başkenti Anyang'ın keşfine yol açtı.
Bu kemiklerin üzerindeki yazıtlar, MÖ 1200 civarında Çin yazısının zaten oldukça gelişmiş bir yazı sistemi olduğunu ve klasik Çince'ye oldukça benzer bir dili kaydetmek için kullanıldığını bize anlatıyor. Böylesine karmaşık ve sofistike bir yazının kesinlikle bir geçmişi vardır, ancak şimdiye kadar onun öncüllerine dair hiçbir iz bulamadık.
Kehanet kemik yazıtları, içeriklerinden dolayı bu adı almıştır ve bu içerik her zaman kehanetle ilgilidir. Antik Çin kâhinleri, bu kemikleri faaliyetlerinin kayıtları olarak kullanmışlar ve bize Shang krallarını ilgilendiren konuların ayrıntılı bir tanımını sağlamışlardır. Bu kehanetlerin çoğu avcılık, savaş, hava durumu, törenler için uğurlu günlerin seçimi gibi konulara atıfta bulunur.
Bronz Yazıtlar
Çin yazısının tarihindeki bir sonraki aşama bronz yazıtlarıdır. Bu yazıtlar ya bronz kaplara dökülmüş ya da zaten oyulmuş bir kabın yüzeyine oyulmuştur. Bu kaplar, Doğu Zhou Hanedanı (MÖ 770-256) sırasında yaygın olarak kullanılmaya başlandı, ancak geç Shang döneminden de örnekler bulunmaktadır.
Yazıtlar, kurban törenleri için kullanılan ritüel kaplar üzerinde bulunduğundan, içerikleri genellikle ritüel törenler, anmalar vb. ile ilgilidir. Bu yazıların çoğu sadece birkaç karakterden oluşsa da, oldukça uzun açıklamalar içeren bazıları da vardır. Bu aşamadaki dil ve hat sanatı tarzı, kehanet kemiklerinde bulunanlara benzer.
Modern Yazının Başlangıçları
MÖ beşinci yüzyıldan itibaren, bambu şeritler üzerine yazılmış yazı örnekleri bulmaya başlıyoruz. Karakterleri bambu yüzeyine sert bir fırça veya çubukla yazmadan önce, şeritler önceden hazırlanır ve bir rulo oluşturmak için iplerle bağlanırdı.
Yeni medya aynı zamanda yeni içerik anlamına da gelir: tarihi ve idari yazıların yanı sıra, bambu şeritler ünlü Çin felsefi metinlerinin en eski el yazmalarını, örneğin Laozi, Liji ve Lunyu'yu içerir. Bambu dışında, metinler ayrıca ahşap tabletler ve ipek kumaş üzerine de yazılmıştır. Bu zamana kadar yazılı dil, 19. yüzyıla kadar aşağı yukarı aynı kalan “klasik Çince” olarak adlandırılır.
Çin yazısının tarihinde önemli bir olay, MÖ 221'de Çin'i birleştiren Qin'in İlk İmparatoru tarafından yazının standartlaştırılmasıdır. Bu zamandan önce, Çin'deki birçok devletin kendi tarzı ve özellikleri vardı, bu da yazıların karşılıklı olarak anlaşılabilir olmasına rağmen birçok sapma içerdiği anlamına geliyordu. İlk İmparator, Qin yazısını resmi yazı olarak tanıttı ve o andan itibaren birleşik devletlerin tümü işlerinde bunu kullanmak zorundaydı. Bu dönemin hat sanatı tarzı, "memur yazısı" veya Lishu'dur ve bugün bile bu yazı, konuya aşina olmayanlar için kolayca okunabilir.
